این روزها مباحث گوناگون درباره اختلال بیش فعالی در جامعه مطرح می شود، مهمترین نکات هم حول محور چرایی شکل گیری این نوع از اختلال در کودکان و روش های مواجه و درمان آن متمرکز شده است.

در این مطلب زهرا رسایی روانشناس به ۵ پرسش مهم درباره این اختلال پاسخ داده است که مطالعه آن برای آشنایی هر چه بیشتر عموم افراد جامعه و به ویژه دانشجویان و متخصصان حوزه سلامت با اختلال بیش فعالی خالی از لطف نیست.

**************************

* خانم رسایی ! اختلال توجه / بیش فعالی یا (ADHD) چیست و چه علایمی دارد؟

این اختلال نتیجه نقص در فعالیت اجرایی مغز است که باعث می شود فرد در دریافت از محیط اطراف، تمرکز و مدیریت رفتار خود دچار مشکل شود، برخلاف تصور رایج، مغز افراد بیش فعال اسیر ریتم های آهسته است که فعالیت اجرایی آن را ضعیف می کند.

*علایم در سه گروه قرار می گیرند که عبارتند از:

الف) اختلال توجه شامل مشکل تمرکز، حواس پرتی، فراموش کاری، خیالپردازی، شروع سخت تکالیف، ناتمام گذاشتن کارها و تکالیف، مشکل در انجام مستقل تکالیف، گم کردن یا جا گذاشتن وسایل و بی توجهی به صحبت ها و دستورالعمل های والدین و معلمان

ب) بیش فعالی/ بیش جنبشی شامل حرکت دایمی و بی هدف و غیر ضروری به شکل وول خوردن یا تکان دادن دست ها و پاها، دشواری در نشستن روی صندلی مانند زمان حضور در کلاس، بی قراری، به دست گرفتن اشیا در دست و بازی یا ور رفتن با آن و ورود به قلمرو دیگران

ج) تکانش گری شامل پرحرفی و قطع کردن حرف دیگران، ناتوانی در تحمل هر چیزی که نیاز به انتظار داشته باشد مانند رعایت نوبت در صف یا صبر برای دریافت دستورالعمل پیش از آغاز عمل یا تمام شدن پرسش قبل از پاسخ دادن یا صبر کردن برای رسیدن به خواسته ها، تکرار اشتباهات و تخلفات با وجود آگاهی از قوانین، ایجاد سر و صدای غیرعادی از خود، ریسک پذیری بالا و انجام کارهای پرخطر، گفتن حرف های نسنجیده، انجام سریع و شلخته تکالیف برای خلاص شدن سریعتر از آن، مداخله در کار دیگران و ایجاد مزاحمت و درگیری فیزیکی در زمان عصبانیت.

* آیا این اختلال قابل درمان است؟

بله، خوشبختانه این اختلال قابل درمان است، در کنار درمان با داروهایی که تا زمانی که استفاده می شوند علایم را از بین می برند و امکان زندگی نرمال را فراهم می کنند، می توان این اختلال را با روش های توانمند سازی شامل اصلاح رفتار و تمرین های فکری و جسمی خاص درمان کرد.

اساس این درمان استفاده از ویژگی ممتاز پلاستیستی مغز است که در فرآیند یادگیری ساختار شبکه های سلولی خود را اصلاح می کند و با این تغییر ساختار و ارتقای عملکرد، این اختلال برای مدت طولانی و در صورت مداومت و موفقیت مطلوب حتی تا آخر عمر، درمان می شود.

*افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی در صورتی که در کودکی درمان نشوند، در بزرگسالی چه مشکلاتی خواهند داشت؟

متاسفانه این اختلال درمان نشده است، آثار مخربی بر زندگی فرد بزرگسال دارد، ریسک پذیری و انجام کارهای پرخطر مانند رانندگی خطرناک و تصادف، گرایش به الکل و مواد مخدر، رک گویی و گفتن سخنان نسنجیده، بی ثباتی شغلی و از این شاخه به آن شاخه پریدن های مکرر، ناتوانی در اولویت بندی درست بین کارهای مهم و مهمتر و سرگرم کردن خود با کارهای مورد علاقه و ساده تر در مقایسه با وظایفی که نیاز به تمرکز بیشتر دارند، پیروی نکردن از دستورالعمل ها، و زمینه برای اضطراب، وسواس و افسردگی از ویژگی های بزرگسالان مبتلی به بیش فعالی است.

البته باید همیشه در نسبت دادن نشانه ها به افراد احتیاط و از پیش داوری و برچسب زنی پرهیز کنیم.

*نوروفیدبک چیست و تا چه اندازه در درمان این اختلال اثربخش است؟

در روش نوروفیدبک الکترودهایی روی سر بیمار قرار داده می شوند که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می کنند و بر حسب این فعالیت بازخوردهایی به فرد تحت درمان داده می شود، برای مثال تصویر فیلمی که فرد تحت درمان آن را تماشا می کند بسته به اینکه فعالیت ثبت شده نشان دهنده تمرکز فرد باشد یا پرت شدن حواس وی، بزرگ و کوچک می شود.

مغز براساس فابلیت یادگیری و پلاستیسیتی منحصر به فرد خود برای دریافت بازخورد مثبت، خود را اصلاح می کند که شامل اصلاح روابط شبکه های سلولی آن در مناطق مورد نظر می شود و به بهبود عملکرد آن می انجامد.

نوروفیدبک برای درمان یا کمک به درمان تعدادی از اختلالات استفاده می شود، اما بهترین تاثیر را در درمان اختلال توجه و بیش فعالی دارد که آن را تبدیل به یک روش درمان قابل قبول می کند که مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا قرار گرفته است.

*وظایف والدین در قبال کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی چست؟

درمان این اختلال یک درمان چند وجهی است که بسته به نوع و شدت آن ممکن است شامل ترکیبی از استفاده همزمان از دارو، رفتاردرمانی، و توانمند سازی از طریق کاردرمانی، بازی درمانی و نوروفیدبک باشد.

برای رسیدن به نقطه قابل قبول بیشتر هفته ها یا ماه ها تلاش لازم است، والدین ضمن صبوری و پی گیری کامل و دقیق مراحل درمان لازم است دستوالعمل های درمانگران را در خانه به خوبی اجرا کنند.

این اختلال بیشتر کودک را در رشد مهارت های فردی و اجتماعی دچار تاخیر می کند که همزمان با بهبود کودک و کسب توانایی لازم، والدین باید با کمک مشاوران برای تقویت این مهارت ها و ترمیم روابط اجتماعی کودک بکوشند.