فصل پنجم کاوش‌های باستان‌شناسی تپه پوستچی یکی از محدود محوطه‌های دوران پیش از تاریخی در دشت شیراز به کشف آثاری از فضای مسکونی روستای پیش از تاریخی در آخرین مرحله سکونت، قطعات ظروف سفالین، ادوات و ابزارهای سنگی و استخوانی، دوک‌های نخ‌ریسی، مهره‌های تزئینی و صدف‌های کارشده منجر شد.

به گزارش گروه میراث فرهنگی آوای جامعه ، فصل پنجم کاوش‌های باستان‌شناسی به منظور اهداف آموزشی، پژوهشی و حفاظتی در تپه پیش از تاریخی شیراز به دنبال چهار فصل پیشین (سال‌های ۱۳۹۵، ۱۳۹۶، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹) به سرپرستی مشترک علیرضا سرداری و حسنعلی عرب در حال انجام است.

حسنعلی عرب عضو هیئت علمی دانشگاه هنر شیراز  گفت: این کاوش‌ها در قالب برنامه مشترک بین پژوهشکده باستان‌شناسی و دانشگاه هنر شیراز برگزار می‌شود که شهرداری شیراز نیز همکاری‌هایی در این زمینه دارد.

این باستان‌شناس افزود: تپه پوستچی، یکی از محدود محوطه‌های دوران پیش از تاریخی در دشت شیراز محسوب می‌شود که پیشینه سکونت در آن براساس مطالعات لایه‌ نگاری باستان‌شناسی و آزمایش‌های رادیوکربن به ۷۳۵۰ سال پیش می‌رسد.

وی با بیان‌ اینکه سکونت در این محوطه به مدت ۶۵۰ سال ادامه یافته و سرانجام درحوالی ۶ هزار و ۷۰۰ سال پیش این استقرار متروک می‌شود و به صورت تپه‌ای مخروبه درآمده است اظهار داشت: مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد سکونت در این روستای پیش از تاریخی، طی نه مرحله (فاز) استقراری اتفاق افتاده و بارها این روستا دستخوش ساخت‌ و ساز، تخریب، و بازسازی می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه هنر شیراز افزود: درنهایت جمعیت ساکن، این روستای بزرگ چهار هکتاری را ترک و به دیگر مکان‌ها، از جمله روستای دیگری در فاصله ۷۰۰ متری جنوب آن نقل مکان کرده‌اند.

وی تصریح‌کرد: باستان‌شناسان این دوران پیش از تاریخی در منطقه فارس را به نام مرحله شمس‌آباد (فارس قدیم) (اواخر هزاره ششم پیش از میلاد) و مرحله باکون (فارس میانی) (اوایل هزاره ششم پیش از میلاد) نام‌گذاری کرده‌اند که مربوط به فرهنگ‌هایی با شاخصه ظروف سفالین ساده، با آمیزه کاه و سپس سفال‌های منقوش نخودی رنگ می‌دانند.

به گفته این باستان‌شناس، روستاهایی که پس از عصر نوسنگی و به دنبال پیدایش کشاورزی و دامپروری پدیدار شدند و با افزایش جمعیت آنها و توسعه ارتباطات فرهنگی و پیچیدگی‌های اجتماعی، زمینه‌های اولیه پیدایش تمدن‌های منطقه‌ای سرزمین ایران مانند تمدن انشان در فارس را پایه‌ریزی کرده‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه هنر شیراز گفت: از جانب دیگر تپه پوستچی شیراز به همراه دیگر روستاها مانند تپه شاه‌ قلی‌ بیگی و تپه کوتاهی، جزو کانون‌های نخستین جوامع پیشرفته کشاورز، دامپرور و یکجانشین در دشت شیراز بودند که درواقع نسل‌های بعدی آنها، پس از گذشت قرن‌ها سکونت در این دشت، شهر شیراز را بنیاد نهاده‌اند، اما متأسفانه بقایای چندین هزار ساله این روستاها و استقرارها، در طی دهه‌های اخیر ناشی از گسترش شهر شیراز تخریب و نابود شده که در حال حاضر فقط نیمی از تپه پوستچی باقی مانده است.

وی خاطرنشان‌کرد: بخش‌های باقیمانده این محوطه در سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و می‌توان آن را، یکی از قدیمی‌ترین سندهای هویت تاریخی و یا شناسنامه شهر شیراز دانست.

در ادامه علیرضا سرداری عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری تصریح‌کرد: در فصل دوم این مطالعات در سال ۱۳۹۶، هیئت کاوش اقدام به گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم در اطراف تپه پوستچی کرد که نقشه پیشنهادی برای دفتر ثبت آثار و حرائم میراث‌فرهنگی ارسال شد اما علی‌ رغم اهمیت فوق‌ العاده این محوطه و شرایط خاص حفاظتی آن، محدوده حریم محوطه بسیار کوچک‌تر از اندازه پیشنهادی به تصویب رسید و باعث شده بخش‌های زیادی از اراضی کشاورزی در شمال محوطه، منتهی به بزرگراه بلوار رحمت که بنا بود تنها کاربری کشاورزی، باغ و فضای سبز در حاشیه این محوطه تاریخی و میراث‌فرهنگی داشته باشند، در حال حاضر در معرض تغییر کاربری قرار گیرند.

وی افزود: چنانچه این فضا که درواقع حریم درجه ۲ و منظری محوطه به حساب می‌آید، در شرف خطر تبدیل به ساختمان‌های مسکونی و تجاری است که می‌تواند به لایه‌های تاریخی احتمالی مدفون در زیر این اراضی نیز صدمه وارد کند.

این باستان‌شناس گفت: از جانب دیگر، با تغییر کاربری و انجام چنین ساخت و سازهایی، این محوطه تاریخی منحصربفرد در شهر شیراز از چهار طرف محبوس در لابلای آپارتمان‌ها و ساختمان‌های تجاری شده و ضمن تخریب دید منظری و حفاظتی، موجب سرزنش آیندگان در کوتاهی ما نسبت به حفاظت این آثار خواهد شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی تصریح‌کرد: این در حالی است که طی این پنج فصل کاوش‌های باستان‌شناسی، تپه پوستچی بارها مورد بازدید مقامات و مسئولان مختلف استان، از جمله استاندار اسبق فارس، مدیرکل پیشین میراث‌فرهنگی استان، شهردار سابق شهر شیراز و اعضای دوره‌های پنجم و ششم شهر شیراز قرار گرفته و قول‌های مساعدی برای انجام کاوش‌ها و مطالعات گسترده، حفاظت همه جانبه این محوطه و احداث سایت موزه در آن داده‌اند که تاکنون عملی نشده است.

وی گفت:کاوش‌های باستان‌شناسی امسال (فصل پنجم) در دو بخش از سطح تپه به صورت محدود در حال انجام است.

سرداری افزود: در یکی از این کارگاه‌های حفاری، آثاری از فضای مسکونی روستای پیش از تاریخی در آخرین مرحله سکونت، پیش از متروک شدن کشف شده که به صورت معماری خشتی و چینه‌ای دربردارنده اشیایی مانند قطعات ظروف سفالین، ادوات و ابزارهای سنگی و استخوانی، دوک‌های نخ‌ریسی، مهره‌های تزئینی و صدف‌های کارشده است.

این باستان‌شناس با بیان‌اینکه این صدف‌ها از گونه‌های دریایی است که به نظر می‌رسد از سواحل خلیج فارس به این محل آورده شده عنوان کرد: در کارگاه یا ترانشه دیگر در دامنه شمالی تپه، بقایایی از یک سازه بزرگ به دست آمده است که احتمال دارد کاربری دفاعی و یا سیل‌بند داشته و مصالح به‌کار رفته در آن شامل قلوه‌سنگ‌های رودخانه‌ای همراه با توده‌های گلی و چینه‌ای فشرده، مستحکم و شفته‌ریزی حرفه‌ای است.

سرداری گفت: با توجه به کاوش‌های محدود و هنوز ناتمام این بخش، ارتفاع این سازه ممکن است بیش از چهار متر و ضخامت آن بیش از سه متر باشد که احداث چنین سازه‌ای بزرگ و استحکاماتی، با کاربری دیوار دفاعی یا سیل‌بند در حاشیه این روستا در اوایل هزاره پنجم پیش از میلاد (حدود ۶۸۰۰ سال پیش)، پدیده‌ای جالب‌ توجه است که برای شناخت دقیق آن نیاز به اعتبارات مالی لازم جهت کاوش‌ها و حفاری‌های گسترده‌تر دارد.