وبینار علمی – تخصصی «سبک زندگی دیندارانه، معنا و هویت در شهرهای امروز» به صورت مجازی برگزار شد.

به گزارش گروه شهری آوای جامعه، وبینار علمی – تخصصی «سبک زندگی دیندارانه، معنا و هویت در شهرهای امروز» با حضور تقی آزاد ارمکی، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، محمد منان رئیسی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، محمدرضا پویافر، استادیار جامعه شناسی دانشگاه علوم انتظامی امین، محمدرضا کلاهی، استادیار و عضو هیات علمی موسسه مطالعات فرهنگی و سیده مائده قرشی، دبیر پنل و مدیر مطالعات و برنامه ریزی امور اجتماعی و فرهنگی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران به صورت برخط برگزار شد.

محمد منان رئیسی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران گفت: بینش ها، ارزش ها و کنش ها از مولفه های موثر بر سبک زندگی است، توجه به عفاف و حفظ حریم، یک ارزش مبتنی بر بینش تمدنی است که تاثیرات مشخصی بر کنش ها و پدیدار های کالبدی معماری دارد. انفکاک فضای مطبخ از تالارهای پذیرایی و سایر فضاهای حضور مهمان در خانه های ایرانی و دوگانه اندرونی و بیرونی یک سبک زندگی است که ریشه در ارزش لزوم حفظ عفاف داشته است.

وی با اشاره به دلایل الزامات سبک زندگی دیندارانه در معماری امروزی افزود: در معماری امروز مفاهیم اندرونی و بیرونی از بین رفته است و این موضوع کاملا با ارزش های دیندارانه در تعارض است و از پارادایم های فلسفی که ارزش های ما را تولید می کنند، نشات می گیرد.
رئیسی با بیان ارکان شهر در شهرسازی اسلامی گفت: در معماری سنتی مسجد رکن اصلی شهر بود ولی در سیمای شهر معاصر به این مهم بی توجه بوده اند و خط آسمان شهر، مورد تعرض آسمان خراش ها، مال ها و سیتی سنترها قرار گرفته است.

*سرعت تحولات کالبدی شهرها

رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران تاکید داشت: مبانی و بسترهای علمی که کشور بر مبنای آن اداره می شود، عمدتا منابع ترجمه‌ای هستند که از پاردایم های فلسفی غربی به دست آمده است و در نظام مدیریت شهری در کشور ما به کار برده شده اند، در صورتی که علوم می بایست متناسب با شرایط روز، معاصر سازی شود اما ارتباط آنها با اصالتشان گسسته نشود.

محمد منان رئیسی با اشاره به سرعت تحولات کالبدی شهرها افزود: تحولات شهرسازی ما در دوران معاصر متاثر از پارادایم های غربی صورت گرفته است که نادیده گرفتن سبک زندگی دیندارانه در این تحولات کاملا مشهود است و گام اول در جهت اصلاح این مهم، تولید علوم اسلامی و ارائه راه حل ها و کاربست آن متناسب با اقتضائات و شرایط روز است.

*دین؛ برآمده از جامعه شهری

در ادامه این نشست تقی آزاد ارمکی، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت: در سیر تاریخی دین پدیده ای برآمده از جامعه شهری می‌باشد و روستاییان در طول تاریخ نسبت به جامعه شهری دغدغه ای به نام دین برای خود نداشته‌اند، در همین سیر تاریخی میبینیم که اسلام نیز در شهر مکه شروع شد و مراحل تکاملی خود را طی کرد، بنابراین در تحول نظام اجتماعی نیز کانون اصلی را شهر می‌یابیم و نظام ایلی و عشایری نقش تاریخ ساز برای خود ایجاد نمی‌کند.

بر اساس این توضیح متاسفانه ما دچار یک فهم اشتباه از دین شده ایم که وارد سیاست گذاری فرهنگی نیز شده است و آن این است که دینداری پاک متعلق به جامعه روستایی است و برای ساماندهی سبک دینداری شهری نیز باید الگوی نظام دینداری روستایی را دنبال کنیم که موضوع  در تقابل نگرشی آنها است یعنی جامعه شهری دارای دغدغه فرهنگی و جامعه روستایی متاثر از سنت و الگوهای سنتی می‌باشد. در این میان جامعه روشنفکری نیز بازگشت به خویشتن را به معنی دین با خاستگاه فرهنگی نمودار نمی‌شود و سازه‌های ایدولوژیکی را صورت بندی می‌کند تا مفاهیم فرهنگی و در این صورت کنش ها متاثر از همین فهم ایدئولوژیک است.

آزاد ارمکی به این نکته اشاره داشت که این دو ساحت در جامعه ایرانی بر هم منطبق شده است، به این صورت که در سیر تاریخی با شهرهای ضعیف و کوچک مواجه هستیم و نظام جامعه ما عشیره ای و روستایی نقش آفرینی می‌کند که ۷۰درصد از جمعیت را به خود اختصاص داده است در سیر تاریخی امروزه این روند معکوس شده است و همین ماجرای پیچیده ای است به ویژه درباره تهران چرا که ۷۰ درصد با فرهنگ عشیره ای و روستایی در عرصه تعاملی فعالیت می‌کنند.

بنابراین در شهر تهران با دوگانه اساسی مواجه می‌شویم، یکی دارای الگو، سبک زیست و زندگی روستایی که می‌توان خانواده شبه شهری نامید و سازوکارهای روستایی را الگوی کنشی خود قرار داده است و دیگری جامعه شهری با الگوهای زیستی شهرمدار است و این تقابل شهر تهران را دچار عدم هماهنگی و گسست نموده است.

 وی به منطق این دوگانه زیستی اشاره داشت که الگوی دینداری شهری در سازو کارهای فرهنگی تبلور یافته و بازتولید می‌شود یعنی به سرعت به فرهنگ و آداب اجتماعی تبدیل می‌ شود و دومی الگوی روستایی که کانون آن سنت و ایدولوژی است و اولی به دنبال وفاق اجتماعی و دومی به دنیال ستیز برای منافع خود و قدرت است، بنابراین می‌توان گفت مشکلات شهر تهران ریشه در دوگانه سبک زندگی آن است.

آزاد ارمکی در انتهای سخنان خود این نکته را مطرح کرد که برنامه‌ریزان و سیاست گذاران قبل از هر اقدامی این دو نوع الگو را در جایگاه خود به رسمیت بشناسند و آنها را بهم پیوند دهند و در ادامه نیز نقاط همگرایی این دو را تقویت شود تا به شهر آرام، وفاقی و حل موضوع محور دست پیدا کنیم در غیر اینصورت شهر کانون تضاد و تقابلی می‌شود که نتیجه آن گسست و بد اخلاقی خواهد بود و رویکردهای مدیریت شهر نیز تا کنون به این دوگانگی دامن زده است.

*گونه‌های گوناگون زیست دیندارانه در شهر

محمدرضا پویافر، عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی امین گفت: زیست دیندارانه در شهر دارای گونه های مختلفی می‌باشد، اولی سنخ دینداری سنت گرا و عادت گونه است و دیگر سنخ شریعت گرا و سنخ معنا گرا و عاطفه گراست که به دنبال هویت می‌باشند، گونه دیگر را می‌توان مبادله گرا و کارگزار در نظر گرفت که به دنبال خروجی و نتیجه عملی می خواهد و در نهایت سنخ اندیشه گرا و بازاندیش است، که با رویکرد انتقادی و تردید با موضوع دین مواجه می‌شود، آنچه در این میان برجسته تر به چشم می‌آید این است که دو سنخ عاطفه گرا و اندیشه‌گرا در شهر تهران بیشتر دیده می شود.

وی با تحلیل رفتاری انسان های مدرن افزود: همه آن هایی که به دنبال معنا و هویت هستند جزو جمعیت دینداران نیستند مانند افزایش پیاده روی در عاشورا که نشان دهنده دینداری نیست، بلکه نشان دهنده افزایش افرادی است که به دنبال ادراک و تحولات معنا گرا هستند از این فرصت ها برای بازیابی هویت سیال جدید و جستجوی معنویت است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی امین گفت: با شناسایی رفتاری شهروندان در مناطق یک شهر تهران به این نتیجه رسیده‌ایم که اغلب افرادی که در آن منطقه رفت و آمد و تردد دارند متعلق به آن طبقه اجتماعی و رفتاری نیستند و حتی شناسایی این افراد در برخوردهای اولیه و یا از روی پوشش بسیار سخت است.

وی تاکید کرد: برای تدوین سند نگاه سیاست گذاران مدیریت شهری باید بپذیریم که با شهری متنوع با انواع زیست شهری و دیندارهای متنوع و انواع معناگراهایی باید استراتژی ها و شیوه های گوناگون برای مواجهه با آن ها داشته باشیم چرا که مدیریت جدید شهری دارای نسخه های سیاستگذاری واحد نیست.

در انتها نیز پویافر به این نکته اشاره داشت که فرایندها و دخالت نهادهای اجرایی گوناگون و قانون تعریف کردن برای تمام بخش های زندگی اشتباه است و نقشی که سیاست گذاران می‌توانند ایفا کنند این است که تسهیل گر و نظارت‌گر در نظام حکمرانی باشند و فضایی را ایجاد کنند افراد نماینده زیست و تنوع زیست خود باشند.

*زوال اخلاق همسایگی

محمدرضا کلاهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی در ادامه این نشست گفت: محله قدیمی و امروزی تغییر هویت داده است و بسیاری از معیارهای همسایگی که برپایه اخلاق مداری بوده از دست رفته است، در اصل اخلاق همسایگی به زوال رفته است و دیگر اخلاق همسایگی که در گذشته افراد روابط چهره به چهره داشتند قابل تصور نیست و آنچه بیشتر در این سیر تاریخی تجلی پیدا کرده است مفهوم همشهری بودن می‌باشد، به این معنا که مناسبات به گستره شهر رسیده است و به اخلاق شهروندی رسیده ایم.

کلاهی با اشاره به محوریت محله ها در ارتباط شهروندان گفت: در محلات قدیم عده ای در محله شبانه روز با هم کار و زندگی می کنند و اخبار و مشکلات خاص محلات خود را داشتند که پایه شکل گیری اخلاق محله ای و زیست آن محله بوده است.

وی افزود که در سیر تحولی تا به امروز با گونه های گوناگون دینداری مواجه هستیم، از جمله دینداری سنتی که تلاش می‌کند خود را با شرایط فعلی منطبق کند، دوم دینداری که بیشتر محصول چند دهه گذشته است به نام دینداری هویت گرا و قوم گرا که ناشی از سیاست است و برآیند آن دسته بندی جامعه به خودی و غیر خودی، مسلمان و غیر مسلمان که بیشتر تقابل آفرین بوده تا وفاق آفرین در مناسبات اجتماعی. نوع سوم نیز دینداری معنویت گرا است که واکنشی به گونه‌های قبلی می‌باشد که نقد وارده به آنها این است که اجتماعی نیستند و به اخلاق فردی پایبند می‌باشند و در نهایت نوع چهارم دینداری اجتماعی می‌باشد که متناسب با پیوندهای اجتماعی در جامعه نقش آفرینی می‌کند و می‌خواهد خود را با پیوندها و روابط اجتماعی پیوند دهد تا غمخوار مردم باشد.

*نقش مهم دین در تعیین سبک زندگی

سیده مائده قرشی، مدیرگروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران گفت: یکی از رسالت های مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران برگزاری نشست های با حضور متخصصان و دانشگاهیان و تحلیل و بررسی موضوعاتی با محوریت بهبود کیفیت خدمات در مدیریت شهری است.

وی اظهار داشت : در شهرداری تهران با تغییر مدیریت تغییر رویکرد مواجه شده است. یکی از شعارهای مدریت دوره جدید «تهران؛ کلانشهر الگوی جهان اسلام» است و در این راستا این مرکز برای تبیین هرچه بیشتر این شعار سلسله نشست هایی را ترتیب داده است که نشست امروز از تلاش های پزوهشگران مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در این خصوص است.

قرشی گفت: سبک زندگی ناشی از تحولات و تغییرات محیطی و تا حد زیادی الگوپذیری افراد است، یکی از عوامل موثر در سبک زندگی، دین و آموزه های آن و ارزش های دینی و بومی است که نقش مهمی در تعیین سبک زندگی دارد، همچنین به این نکته اشاره داشتند که اهمیت مفهوم سبک زندگی ناشی از این است که چارچوب رفتاری ما در مناسبات اجتماعی و خانوادگی نوع سبک زندگی انتخاب شده برای فرد می‌باشد چرا که سبک زندگی رفتارهای ما را مفهوم بندی و صورت بندی می‌کند.