رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران اعتقاد دارد افزایش سطح آگاهی و آموزش شهروندان در مواجهه با بحران های طبیعی و انسان ساز یک امر ضروری است و جزو شاخص های تاب آوری شهرها به شمار می رود.

به گزارش گروه شهری آوای جامعه ، زهرا صدراعظم نوری در وبینار آنلاین بررسی رفتار شهروندان در مراجعه به پمپ بنزین ها در زمان وقوع زلزله که با حضور و سخنرانی های علمی و تخصصی امیر پناهی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، موسی عنبری، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، رضا کرمی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، گشتاسب مظفری، معاون مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و با دبیری مائده قرشی، مدیر مطالعات امور اجتماعی و فرهنگی مرکز مطالعات و جمعی از مدیران و پزوهشگران شهری برگزار شد، با بیان این مطلب افزود: مجموعه عوامل جغرافیایی، جمعیتی و فرهنگی باعث شده تا شهر تهران به عنوان یک کانون رفتاری در زمان وقوع بحران های طبیعی مورد مطالعه پژوهشگران قرار گیرد.

وی با بیان اینکه باید از تجربیات به دست آمده در جهت کاهش مخاطرات حوادث طبیعی به ویژه زلزله با هدف افزایش تاب‌آوری شهر تهران مورد استفاده قرار گیرد، عنوان کرد:  باید برای این مقوله تصمیم گیران برنامه های مدونی و مستمری را در حوزه مدیریت بحران داشته باشند تا در زمان وقوع صانحه با سرعت بیشتری بتوانیم بازتوانی در بازگشت به شرایط اولیه در پایتخت ایجاد کنیم.

این عضو شورای شهر تهران تاب آوری شهر تهران در مقابل حوادث را ملزم به آمادگی مسئولان، افزایش ایمنی ساختمان ها، ایجاد تاسیسات زیر بنایی و ارتقای آگاهی شهروندان دانست و اظهار داشت : در یکی از گزارش های سازمان مدیریت بحران شهر تهران عنوان شده است تهران تنها ۲۰ درصد در مقابل زلزله توانمند است که این میزان آمادگی با توجه به جمعیت و گستره جغرافیایی شهر کافی نیست.

وی با بیان اینکه تنها تدوین سناریوها و مدل های تئوری برای مدیریت بحران در شهر تهران کافی نیست، خاطرنشان کرد: در این میان مهم ترین مساله آموزش است چرا که نبود آموزش و آگاهی شهروندان در مواجهه با بحران های طبیعی در مدیریت آن تاثیرگذار بوده و به اعتقاد پژوهشگران به عنوان یک چالش جدی در شهر تهران مطرح است.

صدراعظم نوری با اشاره به رفتار تهرانی ها پس  از وقوع زلزله اخیر شهر تهران در سال جاری تاکید کرد: رفتار شناسی تهرانی ها در این زلزله نشان داد ۳۰ درصد ترافیک و صف های پمپ بنزین افزایش پیدا می کند، وقوع این اتفاق دلایل  گوناگون دارد که مهم ترین آن  آگاهی نداشتن شهروندان برای انجام رفتار مناسب پس از بحران هاست.

وی با اشاره به گزارشی که شرکت پخش و پالایش فرآورده های نفتی پس از وقوع زلزله ملارد در اطراف تهران تهیه کرده است، گفت: این پژوهش نشان داد که از زمان وقوع این زلزله تا ۱۲ ظهر حدود ۱۵ میلیون لیتر بنزین مصرف شده است.

این در حالی است که در روزهای عادی مصرف بنزین در حدود ۹ میلیون لیتر بوده است، این آمارها این نشان می دهد که ۶.۵ میلیون لیتر بنزین بیشتر مصرف و به همین میزان، آلودگی هوا در شهر تهران و شهرهای پیرامونی آن بیشتر شده است.

رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر تهران با بیان اینکه این تغییر رفتار ها نشان می دهد مردم نسبت به کیفیت مدیریت بحران، ساخت و سازها و ایمنی ساختمان ها اعتماد ندارند به همین دلیل بعد از وقوع حوادث طبیعی ترجیح می دهند به خیابان ها بیایند، افزود: باید به اهمیت آموزش عمومی که بتواند رفتار صحیح را به مردم در زمان موقوع حوادث طبیعی بدهد بیشتر مورد توجه مدیران  قرار گیرد.

وی در بخش دیگر صحبت های خود با اشاره به رویکرد کشورهای موفق در افزایش تاب آوری شهری خاطرنشان کرد: در کشورهای در حال توسعه و پیشرفته، به افزایش سطح آگاهی و آموزش مردم و مدیران اهمیت بیشتری می دهند.

صدر اعظم نوری با اشاره به اینکه این آموزش ها برای مدیران بیشتر است، اظهار داشت : برای مثال در کشور کانادا که ساختار مدیریت بحران در آن غیر متمرکز است، نقش مردم در زمان وقوع بحران های طبیعی برجسته تر است. برنامه مدیریت بحران شهرها و ایالت ها و برنامه ملی به گونه ای است که مردم سازمان دهی شده و آموزش می بینند. این آموزش ها جزو برنامه های همیشگی است. رویکرد برنامه های فوق این است که هر شهروند مسئول اصلی ایمنی خود بعد از وقوع حادثه است.

وی با اشاره به مطالعات انجام شده درباره رفتار شناسی شهروندان در زمان وقوع بلایای طبیعی، افزود : افرادی که در جریان یک حادثه حوادث قرار می گیرند دچار دستپاچگی و ترس می شوند و این مساله ناشی از فقدان آگاهی آنها در مواجهه با خطرات احتمالی بعد از وقوع حوادث طبیعی مانند زلزله است. این در حالی است که رفتارهایی مانند دستیابی به اطلاعات مربوط به حادثه کمک می کند تا رفتارها ازحالت اضطراب خارج شود.

این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه این مطالعات نشان می دهد بین نسبت سطح تحصیلات و گروه سنی افراد نجات یافته یک رابطه معنا داری وجود دارد، گفت: در واقع افراد آگاه تر توانسته اند رفتارهای متعادلی از خود نشان دهند. همچنین گروه های سنی پایین نیز بیشترین واکنش مثبت را داشتند چرا که این افراد مورد آموزش های مستمر در مدرسه قرار گرفته بودند.

صدراعظم نوری با تاکید بر اینکه باید آموزش های مدیریت بحران در میان شهروندان نهادینه شده تا منجر به تغییر رفتار آنها شود، افزود: بحث مقاوم سازی و رعایت اصول ایمنی در ساخت و ساز ها باید از سوی دستگاه های مسئول بیشتر مورد توجه قرار گیرد و انجام این کار جزو وظایف شهرداری هاست و باید به ساختمان های مقاوم پایان کار ارائه شود تا شهروندان با خیال راحت در آن زندگی کنند.

به باور وی، مشکل کنونی بسیاری ازکلانشهرها از جمله تهران این است که ساختمان ها از ضریب ایمنی بالایی به دلیل منافع اقتصادی ذی نفعان برخوردار نیستند و از همه مهمتر اینکه سازمان های متولی نظارت کافی بر این موضوع را ندارند.

*تهران نیازمند دیپلماسی فعال در مدیریت بحران 

در ادامه این نشست معاون مطالعات مدیریت و امور اجتماعی و اقتصادی مرکز مطالعات شهر تهران نیز به لزوم توجه به دیپلماسی مدیریت بحران در شهر تهران تاکید کرد.

گشتاسب مظفری با بیان این مطلب افزود: مدیران و تصمیم گیران در زمان وقوع بحران باید الگو و سناریوهای مستحکم و یکپارچه مدیریتی داشته باشند. در واقع ما در مواقع بحران نیازمند تقویت دیپلماسی بحران و استفاده متقابل از توانمندهای کشورهای منطقه در چارچوب یک همکاری نزدیک هستیم و از نباید از ظرفیت های دیپلماسی عمومی و شهری در مواقع بروز بحران ها، غافل بمانیم، باید سیستم ها و مدل های همکاری در زمان وقوع بحران با شاخص ها و استانداردهای بین المللی هم راستا باشد تا ضریب موفقیت مدیریت بحران در کشور بالاتر برود.

وی با اشاره به تحلیل رفتارهای اجتماعی و فرهنگی شهروندان در مراجعه به پمپ بنزین در زمان وقوع بحران زلزله اظهار داشت : این موضوع می تواند به نوعی ناشی از کاهش سرمایه اجتماعی در شهر و جامعه باشد. به گونه ای که مردم در زمان بحران به شیوه احساسی و بنا به تشخیص فردی اقدام می کنند و به توصیه ها یا درخواست ها و یا حتی اصول و قوانین و مقررات جاری کمتر توجه می کنند. این بی اعتمادی به سیستم های سیاست گذاری و تصمیم گیری و نظارتی در مواقع بروز حوادث منجر به انجام رفتارهای جمعی نامتعارف می شود.

مظفری با بیان اینکه باید اعتماد به گفته ها، اقدامات و تصمیمات مدیران در میان شهروندان تقویت شود، تاکید کرد: مهمترین عرصه و جایگاه بروز این رفتار بحران هاست که نشان می دهد مردم تا چه اندازه به قول و عمل سیاست گذاران اعتماد دارند.

وی با اشاره به اینکه نیاز داریم آمادگی در شهرهایمان را در زمان بروز بحران بالاتر ببریم، گفت: آمادگی در شهرها دارای سه ضلع توانمندی و آگاهی و مشارکت مردم، توسعه زیر ساخت های شهری و آمادگی و فداکاری مدیران ملی و محلی است، گفت: متاسفانه گاهی اوقات دیده می شود که مدیران در جایگاه هایی که باید حضور داشته باشند بی تفاوت عمل می کنند در حالی که نیاز است مدیران در زمان وقوع بحران ها به صورت جدی آمادگی های لازم را داشته و مردم نیز آموزش های لازم را دیده باشند و اگاهانه تر و مسئولانه تر رفتار نمایند.

*رفتار شناسی ایرانی ها در زمان وقوع زلزله

در بخش دیگری از این نشست علمی عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: پس از وقوع بحران های طبیعی مانند سیل و زلزله در کشور شاهد بروز بحران های ثانویه هستیم که می توان به بحران اجتماعی و سیاسی اشاره کرد، بر همین اساس ضروی است تا مدیران بعد از وقوع بلایای طبیعی به مدیریت این نوع بحران ها توجه بیشتری کنند.

موسی عنبری افزود: مطالعات نشان می دهد ایرانی ها پس از وقوع بلایای طبیعی چند ویژگی رفتاری از خود نشان می دهند که بروز این رفتارها حتی برای محققان بین المللی نیز تعجب آور است. اولین ویژگی رفتاری ایرانی ها بعد از وقوع حادثه احساس ناامنی و عدم رعایت نظم در مناطق حادثه دیده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به مشارکت به عنوان رفتار دیگر ایرانی ها در زمان بروز حوادث طبیعی بیان کرد: ایرانی ها در عین حال که رفتارهای با دلهره دارند اما در این زمان ها به یکدیگر کمک می کنند. بخشی از این مشارکت ها نامنظم و عاطفی است.

رفتار مشارکتی یک پتانسیل است اما عاطفی بودن آن در نهایت باعث بروز آسیب می شود چرا که مردم با شکل و جنس مشارکت آشنایی لازم را ندارند. وی از عدم استقبال مردم از اردوگاه های اسکان موقت در زمان بروز بحران به عنوان رفتار دیگر ایرانی ها نام برد و یادآور شد: بروز این رفتار می تواند دلایل گوناگون داشته باشد به عنوان مثال به دلیل احساس ناامنی مردم ترجیج می دهند در کنار خانه های خود بمانند و یا دلیل مسائل فرهنگی از این کمپ ها استقبال نمی کنند. این در حالی است که در شهرها بزرگ از این مکان های امن باید استقبال بیشتری شود.

*ضرورت استفاده شهروندان از مکان های ایمن

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز به لزوم استفاده شهروندان ازمکان های ایمن برای کاهش سفرهای غیر ضروری در زمان های وضوع بحران تاکید کرد.

رضا کرمی محمدی با بیان این مطلب افزود: مراجعه شهروندان به پمپ بنزین ها در زمان وقوع حوادث یکی ازمشکلات جدی شهرها به ویژه شهر تهران است به ویژه درزمین لرزه هایی به بزرگی ۵ ریشتر این رفتار شهروندان می‌تواند برای مدیریت بحران مشکلاتی را ایجاد کند. وی با بیان اینکه این رفتار اجتماعی نامناسب است که اجتناب ناپذیر است و خود باعث تشدید بحران و کاهش تاب آوری شهری می شود، به تجربه های جهانی اشاره کرد و ادامه داد: این رفتار در کشورهای دیگر نیز وجود دارد به عنوان مثال در زلزله ۱۹۸۵ شهر مکزیکو سیتی ۷۰ درصد ظرفیت خیابان های مرکزی شهر به دلیل ترافیک از بین رفت کما اینکه در زلزله های کشورهای چین و هند نیز این رفتار از مردم دیده شده است.

این مدیر شهری با اشاره به مقاصد سفر مردم در زمان وقوع حوادث عنوان کرد: به محض وقوع زلزله سفرهای مردم به مقاصدی همچون بازگشت به خانه، امداد و نجات، استعلام سلامتی و ایمنی، تخلیه برای اسکان موقت، تهیه غذا و لباس و بررسی محل های کار و آموزش همچنین موضوعاتی مانند ریزش آوار، بسته شدن مترو و یا مشکل در استفاده ازحمل و نقل عمومی از جمله عوامل ترافیک در زمان بحران است.

کرمی با اشاره به مهمترین ظرفیت های ایجاد شده در سازمان مدیریت بحران و شهرداری تهران برای آگاه سازی مدیریت رفتار شهروندان و جلوگیری از بروز ترافیک در زمان بحران افزود: استفاده از گروه های دوام، ایجاد محل های امن اضطرای در شهر تهران از جمله کارهای انجام شده است.

به رغم اینکه بسیاری از محل های امن در مناطق شهر تهران ایجاد شده، اما در زمان وقوع بحران به راحتی قابل دسترس نیست به این دلیل که نیاز به هماهنگی های برون سازمانی برای استفاده از این مکان های امن وجود دارد.

وی تاکید کرد: ایجاد شبکه راه های اضطرای یکی دیگر از ظرفیت های ایجاد شده در شهر تهران است که طراحی آن انجام و به تایید رسیده است که می توان به دو بزرگراه همت شرق به غرب و بزرگراه چمران برای امور امداد رسانی اشاره کرد.

رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران راه اندازی اپلیکیشن شهر آماده را از دیگر ظرفیت های ایجاد شده برای مدیریت بحران دانست و گفت: این برنامه اکنون در موبایل های اندرویدی قابل استفاده است.