نشست علمی «تحلیل و بررسی برنامه حسینیه معلی» برگزار شد

مدیرکل سنجش مخاطب مرکز تحقیقات صدا و سیما گفت: بر اساس چندین سنجش که در طول پخش برنامه و بعد از آن انجام شد، «حسینیه معلی» یکی از پربیننده­ ترین برنامه‌های سازمان در سال ۱۴۰۲ و پرمخاطب ­ترین برنامه معارفی به حساب می آید.

به گزارش گروه رسانه آوای جامعه ، نشست علمی «تحلیل و بررسی برنامه حسینیه معلی»، با حضور قائم ­مقام و مدیر گروه معارف شبکه سه سیما، مدیر کل طرح و برنامه مرکز طرح، برنامه و ارزیابی سیما، کارگردان و سردبیر برنامه «حسینیه معلی» و رئیس، مدیران و پژوهشگران مرکز تحقیقات صداوسیما، در سالن جلسات این مرکز برگزار شد.

در ابتدای جلسه، سیدعلی موسوی، مدیرکل سنجش مخاطب مرکز تحقیقات، گفت، علاوه بر پژوهش ­های نظرسنجی و اثرسنجی صورت گرفته در اداره کل درباره برنامه «حسینیه معلی»، رصد و بررسی روند تماشای برنامه «حسینیه معلی» در تلوبیون و واکنش کاربران رسانه­ های اجتماعی درباره این برنامه با همکاری واحد داده ­کاوی معاونت فضای مجازی سازمان انجام شده است.

وی افزود: بر اساس چندین سنجش که در طول پخش برنامه و پس از آن انجام شد، «حسینیه معلی» یکی از پربیننده ­ترین برنامه­ های سازمان در سال ۱۴۰۲ و پرمخاطب ترین برنامه معارفی به شمار می­ رود.

مدیرکل سنجش مخاطب در توضیح نتایج گزارش اثرسنجی برنامه عنوان کرد: کسانی که برنامه «حسینیه معلی» را دیده ­اند، در زمینه آشنایی، درونی­ سازی و آگاهی نسبت به اهداف برنامه، از کسانی که برنامه را ندیده ­اند، وضعیت مناسب ­تری دارند. تفاوت معنادار بین نمره بینندگان و غیربینندگان حدود ۱۷ درصد است که این میزان، با فاصله درخور توجه، بیشتر از سایر برنامه ­ها یا سریال­هایی است که درمورد آنها اثرسنجی صورت گرفته است. از جمله اهداف برنامه که مبنای طراحی پرسشنامه اثرسنجی قرار گرفته، می ­توان به شناخت آیین ­های سنتی عزاداری حسینی و توجه به جایگاه ایران به عنوان ام ­القرای شیعیان جهان اشاره کرد.

موسوی اظهار امیدواری کرد، نتایج گزارش­های ارائه شده، برای فصول بعدی «حسینیه معلی» و سایر برنامه­ هایی که به لحاظ شکل و محتوا به این برنامه نزدیک هستند، مورد استفاده قرار گیرد.

در ادامه آزاده سالمی مدیر گروه علوم شناختی و اثرسنجی مرکز تحقیقات با تشکر از واحدهای مختلفی که در طراحی و اجرای مجموعه پژوهش­ها در خصوص «حسینیه معلی» همراهی داشتند، به تبیین ضرورت و اهمیت مطالعه علمی این برنامه پرداخت.

سالمی افزود: علاوه بر پربیننده بودن، این برنامه را می­ توان نمونه­ ای از رویکرد تحولی سازمان در برنامه­ سازی دانست، به لحاظ «ساختار و زیبایی­ شناسی»، «حسینیه معلی» از مجموعه درهم ­تنیده­ ای از قالب ­ها تشکیل شده که ساختارهای سنتی ارتباطی مانند تعزیه تا گونه­ های نوین برنامه­ سازی تلویزیونی مانند تلویزیون واقع­ نما را دربرمی­ گیرد.

وی افزود: گفتگو با عوامل برنامه ­ساز و مدیران شبکه سه در هنگام طراحی پرسشنامه نشان داد به لحاظ «محتوایی» و «رویکردی»، این برنامه نمونه­ ای از تفکر راهبردی است و اهداف مشخصی را در سه حوزه نگرشی، شناختی و رفتاری پیگیری می­ کند. دربرگیری این سه حوزه، پوشش توامان رویکردهای «مناسک­ گرایی» و «معرفت­ افزایی» را موجب شده است.

سالمی‌ با اشاره به نتایج نظرسنجی­ های مرکز تحقیقات گفت: میزان بیننده برنامه، ۶/۳۶ درصد بوده و بسیاری از مخاطبان علاقه‌مند بوده­ اند علاوه بر محرم و ایام عزاداری، بیننده این برنامه در اعیاد نیز باشند.

وی افزود: درباره گزارش اثرسنجی برنامه که حاصل گردآوری داده ­ها در پیمایش تلفنی است، پرسشنامه بر مبنای اهداف برنامه، دربرگیرنده سه شاخص نگرشی (کارکردهای عزاداری امام حسین (ع))؛ شناختی (آشنایی با آیین­های سنتی عزاداری حسینی)؛ و رفتاری (مشارکت در عزاداری امام حسین (ع)) است و مبنای تحلیل، مقایسه میانگین نمرات بینندگان و غیربینندگان است.

مدیر گروه علوم شناختی و اثرسنجی مرکز تحقیقات تصریح کرد: نتایج نشان می دهد تفاوت میانگین نمره بینندگان و غیربینندگان درباره شاخص کل (تمام گویه ­های پرسشنامه) حدود ۱۷ درصد و تفاوت میانگین در شاخص ­های نگرشی، شناختی و رفتاری به ترتیب حدود ۱۸، ۱۰ و ۱۹ درصد است، همچنین بینندگانی که تعداد قسمت­های بیشتری از برنامه را تماشا کرده ­اند، نمرات بالاتری در شاخص ­های نگرشی و رفتاری به دست آورده ­اند.

وی ضمن مرور کوتاهی بر سوالات پرسشنامه، به برخی از ملاحظات پژوهش اثرسنجی اشاره کرد و گفت: در طراحی پرسش ها و گویه ­ها، تا حد امکان باید تلاش کرد اطلاعات و نکاتی مورد پرسش قرار گیرد که آگاهی از آنها را بتوان به تماشای برنامه نسبت داد.

در ادامه، سالمی‌به نتایج مربوط به رصد فضای مجازی اشاره کرد و گفت: از ابتدای سال جاری تا پایان مرداد ماه که زمان اجرای پژوهش بوده است، «حسینیه معلی» و «محفل» جزو پربازدیدترین برنامه­ ها در تلوبیون بوده اند. از بین ۱۱ قسمت فصل چهارم «حسینیه معلی»، قسمت­های مربوط به شب عاشورا و آیین عزاداری آذری بیشتر؛ و شام غریبان و آیین شیرخوارگان حسینی کمتر از سایر قسمت­ها در تلوبیون تماشا شده است. همچنین مباحث مربوط به نقش صفویه در گسترش شیعه و تقویت ایران اسلامی، بازگشت پیکر شهید معزز به دامان خانواده؛ و آمار میزان بیننده برنامه، از جمله موضوعاتی است که با واکنش­ها و دیدگاه­های مثبت و منفی فراوانی در رسانه­ های اجتماعی مواجه شده است. افزون بر این، تعدادی از کاربران به شیوه­ به کارگیری جلوه­ های نمایشی و رسانه ­ای شدن دین در این برنامه انتقاد داشته ­اند.

 سیدبشیر حسینی، کارگردان و سردبیر برنامه «حسینیه معلی» و استادیار دانشگاه صداوسیما، در ابتدای سخنان خود با اشاره به دغدغه سازندگان برای محققانه بودن «حسینیه معلی»، توفیق «حسینیه معلی» را ناشی از برکت حضرت سیدالشهدا (ع) و سالار شهیدان دانست.

وی با تاکید بر ذکر نشدن نام دست ­اندرکاران برنامه در قالب تیتراژ، توضیح داد: بالغ بر ۴۰۰ نفر در تولید حسینیه معلی نقش داشتند و به خادمی در گمنامی افتخار می­ کردند؛ در حالی که بسیاری از آنها در سینما و سایر حوزه­ های هنری و دینی صاحب ­نام هستند.

حسینی در تبیین رویکرد محققانه تولید «حسینیه معلی» گفت: علاوه بر مشورت با مرکز تحقیقات، برای فصل چهارم­ برنامه، ۳۸ سفر استانی صورت گرفت، زیرا دغدعه اصلی این فصل، احیاء التراث بود؛ هر چند به دلیل محدودیت‌ها و معذوریت­ ها، امکان سفر به برخی استان­ها فراهم نشد. هم ­اکنون پژوهش ­های میدانی برای فصل پنجم برنامه که فصل اعیاد و موالید شعبان است، در جریان است و همکاران با سفر به تمام استان­های کشور، به دنبال آشنایی با آیین­ های مهجوری هستند که به نوعی مغفول مانده‌اند و برنامه در نظر دارد آنها را به شکلی زیبا و آراسته، بازآفرینی رسانه ­ای کند.

حسینی به ذکر نمونه‌های عینی از تاثیر فصل ­های مختلف برنامه در احیای آیین ­های سنتی پرداخت. از جمله این موارد، آیین «الله ولی الله» در نزد صیادان هرمزگان است که پس از بازنمایی در «حسینیه معلی»، بار دیگر در بین صیادان رواج یافته است.

کارگردان «حسینیه معلی» همچنین به مخاطبان کودک و نوجوان اشاره کرد که بخشی از بازخوردهای دریافت شده از سوی روابط عمومی سازمان، مر­بوط به این ­گروه­های سنی است، حال ­آنکه در نظرسنجی‌ها و اثرسنجی‌های مرکز تحقیقات، جامعه آماری صرفاً افراد بالای بینندگان ۱۵ سال بوده است.

به گفته حسینی، بنا به اظهار برخی از نخبگان استان مازندران، آمار ثبت نام نوجوانان در کلاس­ های مداحی، با شروع فصل چهارم «حسینیه معلی» افزایش یافته است. همچنین دکتر حسینی مشاهدات خود و خانواده در کربلا را حاکی از آن دانست که این برنامه در بین شیعیان خارج از کشور و عرب ­زبانان نیز مخاطب پیدا کرده است.

وی گفت: تا قبل از «حسینیه معلی»، در دانشگاه با این پرسش روبه‌رو بودیم که آیا می­توان حسینیه رسان ه­ای بازتولید کرد؟ اکنون به فضل خدا نمونه­ ای از حسینیه رسانه ­ای وجود دارد که با تلاش مجدّانه همکاران و همچنین جسارت مدیریتی مدیران شبکه و کل سازمان تولید شده که از خطرپذیری تیم برنامه­ ساز حمایت کردند و امیدواریم این برنامه روز به روز زیباتر و شیواتر شود.

 محسن شاکری­ نژاد، رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما در سخنان خود، ابتدا به تلاش بی ­سابقه انواع رسانه ­های برودکست (پخش گسترده) و برودبند (پهن­ باند)، شبکه­ های ماهواره­ای و صفحات رسانه­ های اجتماعی اشاره کرد که دینداری و پایبندی مردم ایران به ارزش­ها را هدف قرار داده‌اند تا مردم را از این فضایل دور سازند.

وی همچنین با تأکید بر اینکه آمارها و روندها حاکی از شیب نزولی توجه مخاطبان به رسانه­ های برودکست در مقایسه با حوزه برودبند و فضای مجازی است، افزود: «حسینیه معلی» به عنوان یک برنامه دینی در چنین فضایی تولید و پخش شد و با اطمینان و بدون اغراق و براساس نظرسنجی ­های دقیق می­ توان گفت، «حسینیه معلی» تمام رکوردهای مربوط به برنامه ­های دینی را شکسته و حتی از برنامه ­های سرگرم ­کننده نیز مخاطب بیشتری به دست آورده است، این در حالی است که ساعت پخش برنامه، مقارن با زمان حضور مردم در هیئات عزاداری حسینی بوده است و آمارهای رسمی، میزان مشارکت مردم در مراسم دهه اول محرم امسال را بیشتر از سال گذشته اعلام کرده‌اند.

رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما، افزود: نتایج اثرسنجی نیز حاکی از تفاوت معنادار بین نمرات بینندگان و کسانی است که این برنامه را ندیده­ اند. اینکه با وجود شرایطی که ذکر شد، محتوایی با این کیفیت تولید شده که مورد اقبال واقع شده، حتماً علاوه بر تلاش تیم کاربلد، توانمند و متخصص برنامه ­ساز و نگاه مدیریتی شبکه سه، ناشی از حمایت ذات اقدس الهی و حضرات معصومین(ع) بوده است.

شاکری ­نژاد در بخش دیگری از سخنان خود از واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات و کلان ­پروژه تحقیقاتی‌ای یاد کرد که در ۱۶ جلد منتشر شده و آیین­ های مردم ایران را در ماه­ های قمری به تفکیک عزاداری و شادی ­بخش مورد مطالعه قرار داده که امید است مورد استفاده برنامه­ سازان قرار گیرد.