واکاوی تاثیرات «کلاهبرداری رایانه ای» در امنیت اجتماعی

سرگرد لیلا حیدری*

اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ، در پژوهشی به  «بررسی وضعیت کلاهبرداری رایانه ای در شهر تهران» و تاثیر آن در امنیت اجتماعی پرداخته است و نتایج به دست آمده نشان داد عوامل اجتماعی ۲۴ درصد ، عوامل فرهنگی ۱۶ درصد ،عوامل اقتصادی ۱۲ درصد ،عوامل روان شناختی ۳۷ درصد ، عوامل انتظامی و امنیتی ۱۱ درصد در وقوع این جرم موثر است.

در بخش هایی از این پژوهش اشاره شده است: یکی از موضوعاتی که مردم در سال های با آن درگیر هستند موضوع جرایم رایانه ای است،  کلاهبرداری رایانه ای از جمله عناوینی است که این روزها در روزنامه‌ها و مجلات و سایت‌ها زیاد به‌ چشم می‌خورد و درصدی از بزه‌کاری‌های نوین را شامل می‌ شود.

البته آنچه با عنوان کلاهبرداری رایانه‌ای به آن پرداخته می‌شود نوعی اسم عامی است برای هر نوع جابه‌جایی اطلاعات که گسترۀ وسیعی از جرایم را در خود جای می‌دهد. آنچه در اینجا مطرح است نوع خاصی از جابه جایی اطلاعات و داده هاست که به جابه جایی پولی و مالی می انجامد که به نوبه خود، این نیز به گونه ها و روش های گوناگون  انجام می شود و از حیث انتظامی قابل بررسی است .

کلاهبرداری رایانه ای به عنوان یکی از جرایم مهمی است که علل ارتکاب این نوع جرایم با توجه به موقعیت های گوناگون زمانی، مکانی، جنسی و غیره متفاوت است، بیشتر مردم خواه و ناخواه در دام کلاهبرداران رایانه ای قرار می گیرند، توسل به کلاهبرداری رایانه ای شیوه های اغلب افرادی است که قربانی را نمی بینند و با توسل به وسایل متقلبانه اقدام به تحصیل مال آنان می کنند و از این رو می بایست ضمن شناخت دقیق جرم کلاهبرداری رایانه ای به راهکارهای پیشگیری آن دست یافت.

با توجه به اینکه ابزار این جرایم رایانه بوده و نظر به تخصصی بودن آنها به طور معمول مرتکبین جرایم رایانه ای افرادی کم سن و سال و البته متخصص هستند، مهم ترین و رایج ترین جرم رایانه ای بزه کلاهبرداری مرتبط با رابانه ای باشد، کلاهبرداری رایانه ای به لحاظ خلاقیت مرتکب آن و سهولت ارتکابش مهم ترین و شایع ترین کلاهبرداری اقتصادی فضای مجازی رایانه به حساب می آید، کلاهبرداری یکی از مهم ترین جرایم رایانه ای است.

این جرم نیز مانند جرم کلاهبرداری کلاسیک از جمله جرایم علیه اموال و مالکیت به حساب می آید،  کلاهبرداری رایانه ای ، کلاهبرداری اینترنتی یا کلاهبرداری آنلاین اصطلاحات رایجی است که به حکم قانون می تواند از جرائم در حکم کلاهبرداری تلقی شود، امروزه کلاهبرداری از جمله جرایم مبتلا به همه کشورهای دنیا به حساب می آید و چون به طور معمول از ناحیه افرادی با بهره هوشی بالا ارتکاب می یابد بیشتر جز جرایم یقه سفیدان به حساب می آید و این قضیه مال باختگان و مقامات قضایی دادسرا را در اثبات وقوع جرم و انتساب آن مرتکب دچار مشکل مضاعف کند.

از طرف دیگر هیچ قانونگذار عادی نمی تواند در زمان تصویب یک قانون تمامی مشکلاتی را که در آینده و متاثر از گذشت زمان ایجاد خواهد شد،پیش بینی نماید، کلاهبرداران نیز که گویا همیشه یک قدم جلوتر از قانونگذار و چه بسا حقوقدانان حرکت می کند، با سوء استفاده از نقائص و کاستی های مواد قانونی سعی می کنند به نحوی عمل نمایند که در صورت تشکیل پرونده کیفری و ایراد اتهام علیه آنان به سادگی بتوانند از اتهام کلاهبرداری در حالتی است که مرتکب با توسل به وسایل متقلبانه به جای به دست آوردن اموال مادی بزه دیده از خدمات غیر رایگان اوسوء استفاده نموده و از پرداخت بهای خدمات مذکور شانه خالی می کند.

با توجه به اینکه روزانه جرایم رایانه ای به ویژه کلاهبرداری مرتبط با رایانه رو به افزایش است و مردم از راه ها و روش های ارتکاب این بزه بی اطلاع و تعداد زیادی از آنان بزه دیده این جرم هستند لازم است تا روش ها و شیوه های کلاهبرداری مرتبط با رایانه بیان شود.

همزمان با پیشرفت علم و تکنولوژی و گرایش مردم به سمت فضای مجازی و غیر حضوری شدن بسیاری از امورات زندگی جرایم رایانه ای به ویژه بزه کلاهبرداری مرتبط با رایانه در حال گسترش است و همواره تعداد کثیری از مردم در ردیف بزه دیدگان این جرایم قرار می گیرند.ماهیت جرایم رایانه ای ناشی از توسعه روز افزون فناوری اطلاعات و ورود به عصر اطلاعات است که رایانه می تواند ابزار ،هدف و موضوع ارتکاب جرم باشد.

حقیقت این است که در عصر حاضر سیستم های رایانه ای و اطلاعاتی گوناگون با زندگی اجتماعی افراد عجین شده و آثار و پیامدهای آن به عنوان یکی از موضوعات اجتماعی ، به روز در جامعه مطرح است، ورود این پدیده همانند دیگر پدیده های اجتماعی در ابعاد گوناگون زندگی انسان همواره توام با مزایا و معایبی بوده است که برای نظم بخشیدن و سامان دادن آن نیازمند به راهکارهای مناسبی می باشیم.

نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که هر کدام از عوامل تا چه میزان در این جرم موثر است عوامل اجتماعی ۲۴ درصد ، عوامل فرهنگی ۱۶ درصد ،عوامل اقتصادی ۱۲ درصد ،عوامل روان شناختی ۳۷ درصد ، عوامل انتظامی و امنیتی ۱۱ درصد است.

که نشان می دهد عوامل روانشناسی (شخصیت ضد اجتماعی ) بیشترین تاثیر در گرایش افراد به جرم کلاهبرداری رایانه ای را دارا می باشد، با توجه به یافته های این پژوهش بیشتر کلاهبرداران رایانه ای مرد و در سن میانسالی و انگیزه اصلی این جرم روانشناسی (شخصیت ضد اجتماعی) بوده است.و در ضمن روش های گوناگون این پدیده و انگیزه های آن با عوامل چون اجتماعی و فرهنگی نیز ارتباط دارد.

لذا توصیه می شود که مدیران جامعه به وظایف خود در قبال افراد مستعد عمل کرده و با رفع کمبودهای مادی و معنوی زمینه و عوامل ارتکاب بزه را محو و نابود سازند.

کارشناس ارشد اداره برآورد معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ*

***************

*پی نوشت:

انتشار مطالبی با عنوان “یادداشت میهمان”، صرفا دیدگاه های پایگاه خبری آوای جامعه در حوزه های گوناگون اجتماعی نیست و تنها برای گردش آزاد اطلاعات ، بیان نظرات ، دیدگاه ها ، تبادل افکار و همچنین طرح موضوعات روز جامعه به قلم کارشناسان ، فعالان اجتماعی و مدیران منتشر می شود.