آشنایی با ذخیره‌گاه زیست کره ارومیه
حوزه آبریز دریاچه ارومیه در ناحیه کوهستانی شمال غربی ایران و در محدوده استان‌های آذربایجان غربی و شرقی واقع شده است، این دریاچه و جزایر اطراف آن که از سال ۱۳۴۶ تحت حفاظت بود، در سال ۱۳۵۴ به پارک ملی ارتقا یافت و در همین سال در لیست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر و شبکه جهانی ذخیره گاه‌های زیستکره یونسکو نیز ثبت شد.
حوزه آبریز دریاچه ارومیه در ناحیه کوهستانی شمال غربی ایران و در محدوده استان‌های آذربایجان غربی و شرقی واقع شده است، این دریاچه و جزایر اطراف آن که از سال ۱۳۴۶ تحت حفاظت بود، در سال ۱۳۵۴ به پارک ملی ارتقا یافت و در همین سال در لیست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر و شبکه جهانی ذخیره گاه‌های زیستکره یونسکو نیز ثبت شد.
به گزارش ایسنا، دریاچه ارومیه که یکی از زیستگاه‌های بسیار مهم پرندگان مهاجرآبزی به شمار می‌آید، بزرگترین پارک ملی کشور است و بارندگی سالیانه ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر، دمای ۱۷- تا ۳۶ درجه سانتیگراد و دامنه ارتفاعی ۱۲۷۴ تا ۱۳۵۰ متر منطقه را دارای اقلیم نیمه خشک معتدل کرده است.
دریاچه ارومیه و اطراف آن، دارای اقلیم نیمه خشک و کمی بالاتر، از نوع مدیترانه‌ای و در ارتفاعات، از نوع نیمه مرطوب سرد تا خیلی سرد است، متوسط و بیشینه عمق دریاچه به ترتیب ۵.۴ و ۱۳ متر است. آب دریاچه فوق العاده شور و غلظت نمک موجود در آن افزون بر ds/m ۲۰۰ است که با توجه به شرایط و فصول سال تغییر می‌کند. شوری زیاد آب تنها امکان زیست میگوی آرتمیا و جلبک‌هاب سبز-آبی را در دریاچه فراهم آورده است.
این منطقه شامل بیش از ۱۰۲ جزیره بزرگ و کوچک است که در سال‌های پر آب بسیاری از آن‌ها در آب ناپدید می‌شوند، بزرگترین این جزیره‌ها، جزیره شاهی است که در محل ورود تلخه‌رود به دریاچه قرار دارد و در بیشتر مواقع سال به ساحل شرقی می‌پیوندد و از حالت جزیره بیرون می‌آید، از مهمترین گونه‌های گیاهی جزایر دریاچه ارومیه می توان به بنه، بادام، ارس، داغداغان، زالزالک، درمنه و ریش بز اشاره کرد.
از ویژگی‌های منحصربه فرد این منطقه می‌تواند از وجود جزایر ۹ گانه به‌عنوان یکی از معدود زیستگاه‌های زادآوری پرندگانی چون فلامینگو و پلیکان و کفچه نوک، حضور بیش از ۱۱ گونه در معرض خطر انقراض و تحت حمایت از نظر قوانین ملی کشور، وجود مناظر و چشم اندازهای برجسته نام برد همچنین این منطقه بهترین و امن ترین زیستگاه گوزن زرد ایرانی و بزرگترین بانک ژن طبیعی کشور است.
بخش اصلی این ذخیره‌گاه را قسمتی از جنوب شرقی دریاچه ارومیه و جزیره‌های آن به همراه تالاب‌های جنوب دریاچه ارومیه تشکیل می‌دهد. دریاچه تکتونیکی ارومیه که در شمال غربی ایران و بین دو استان آذربایجان شرقی و غربی قرار دارد، وسعتی بین ۵ تا ۶ هزار کیلومتر دارد و ابعاد تقریبی آن ۱۵۰ در ۳۵ کیلومتر است که در تراز حداکثر خود به ۷۱۵۰ کیلومتر مربع می‌رسد. مساحت حوزه آبخیز دریاچه ارومیه ۴۴ هزار و ۱۵۰ کیلومتر مربع است.
رودهای تامین کننده اصلی آب دریاچه ارومیه، تلخه رود (آجی چای) – که کیفیت نامناسبی دارد و پس از زهکشی منطقه تبریز، آلودگی‌های شهری و صنعتی و کشاورزی آن را از سمت شرق وارد دریاچه می‌کند، زرینه رود و سیمینه رود و رود مهاباد پر آب ترین رودخانه‌هایی هستند که از جنوب دریاچه وارد آن می‌شوند و چند تالاب کوچک در حاشیه آن به وجود آورده‌اند و بیش از نیمی از آب ورودی به دریاچه را تامین می‌کنند. رودهای صوفی چای و لیلان چای و قره چای و قلعه چای نیز از سمت شرق دریاچه وارد آن می‌شوند و مهمترین رودهای ورودی از سمت غرب، باراندوز چای، شهر چای و ناز لوچای هستند و تنها رود مهم ورودی از ناحیه شمال غرب، زولا چای است.
ذخیره‌گاه زیستکره ارومیه شامل مناطق کوهستانی، خاک‌های ماسه‌ای و ساحلی و خاک‌های شور است. این منطقه با دارا بودن زیستگاه‌های متنوع آبی و خشکی و تالاب‌های متعدد در بر گیرنده تنوعی از اکوسیستم‌ها و در نتیجه تنوع جالب توجهی از گیاهان مختلف است. داخل دریاچه ارومیه به دلیل شوری زیاد آب گیاهان گل‌دار قادر به رشد نیستند و تنها چند گونه جلبک از این دریاچه تاکنون گزارش شده است.
عمده‌ترین زیستگاه‌های این ذخیره‌گاه مشتمل بر زیستگاه‌های آبی شامل دریاچه و نواحی تالابی با پوشش وسیع نی، مصب رودخانه‌ها و زیستگاه‌های خشکی (جزایر) است که به‌صورت زیستگاه‌های جنگلی و زیستگاه‌های کوهستانی و تپه ماهوری هستند.
از گونه‌های پرندگان این منطقه می‌توان به قوی کوچک، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک، اردک سرسبز، غاز خاکستری، خوتکای سفید، اردک بلوطی، اردک سر حنایی، لک لک سیاه، فلامینگو و عقاب دریایی اشاره کرد همچنین این منطقه زیستگاه پستاندارانی از جمله گوزن زرد ایرانی، روباه، شغال، گراز، سور سنگی، گرگ و قوچ و میش اوریال است.
جاده شهید کلانتری بخش شمالی و جنوبی دریاچه را به دو قسمت تقسیم کرده است و در اقداماتی نظیر ایجاد جاده روی دریاچه، محدود کردن منابع آب دریاچه توسط ایجاد سدهای متعدد روی رودخانه های منتهی به دریاچه، تغییر کاربری اراضی، شکار غیر مجاز، چرای دام بیش از ظرفیت مرتع، ورود مازاد سموم و کودهای شیمیایی اراضی کشاورزی اطراف به دریاچه، استقرار صنایع آلوده کننده مثل پتروشیمی، پالایشگاه و کارخانه سیمان در دهه‌های گذشته باعث تهدید حیات دریاچه ارومیه شدند و آن را تا مرز خشک شدن کامل بردند.
فعالیت‌های چاره جویانه شامل ایجاد حق‌آبه مناسب برای دریاچه از رودخانه‌های منتهی به آن برای جلوگیری ازکاهش آب آن، مدیریت مطلوب کشاورزی اراضی اطراف دریاچه در جهت افزایش راندمان آب کشاورزی و جلوگیری از مصرف بی‌رویه کود و سم، فعالیت‌های آموزشی ترویجی برای آگاه‌سازی عموم در جهت ارزش‌های بی‌نظیر ذخیره‌گاه و فعالیت برای مشارکت دادن مردم در حفاظت و بهره برداری پایدار از آن می‌شوند.
درپی وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه کارگروه احیای دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۰ تشکیل شد و اقدام جهت احیای این دریاچه به‌طور جدی در دستور کار دولت یازدهم قرار گرفت. بنابر گفته مسعود تجریشی مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در راستای احیای دریاچه ارومیه گام‌هایی مدنظر قرار داشت که مهمترین آن‌ها کاهش ۴۰ درصد از منابع آب‌های سطحی بود که تاکنون به بیش از ۵۵۰ میلیون متر مکعب از آن دست پیدا کرده‌ایم و در پنج سال آینده سالانه حدود ۸۰ میلیون متر مکعب باید از طریق برنامه و اقدامات لازم با هماهنگی جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه صورت محقق و در کارگاه سازگاری با کم‌آبی قرار است مصوب شود. انتظار داریم تا سال ۱۴۰۶ این اقدامات انجام شود و با رسیدن به احیای نهایی بتوانیم یک دریاچه‌ای با حجم حدود ۱۵ میلیارد مکعب و شوری داشته باشیم.