مداخله جدی انسان ها در چرخه طبیعی آب
نتایج بررسی جدید نشان می‌دهد که انسان تاثیر عمده‌ای در چرخه آب جهانی دارد، بحران آب در ایران، سلسله چالش‌ها و مشکلات ناشی از کمبود آب و مشکلات زیست محیطی و استفاده نادرست از منابع آب در کشور ایران است.
نتایج بررسی جدید نشان می‌دهد که انسان تاثیر عمده‌ای در چرخه آب جهانی دارد، بحران آب در ایران، سلسله چالش‌ها و مشکلات ناشی از کمبود آب و مشکلات زیست محیطی و استفاده نادرست از منابع آب در کشور ایران است.
به گزارش میزان، ایران هم‌اکنون در حال تجربه مشکلات جدی آب است. خشک‌سالی‌های مکرر توأم با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده‌است. از نشانه‌های این وضعیت خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان‌های گرد و غبار بیشتر است.
امروزه آب یکی از منابع مهم اکثر کشور‌ها تلقی می‌شود و موقعیت راهبردی و روابط بین المللی کشور‌های گوناگون به این مقوله پیوسته است، نقش این عامل حیاتی به عنوان یک کالای اقتصادی توسط بسیاری از کشور‌ها پذیرفته شده و از طرفی جایگاه راهبردی بسیاری از کشور‌ها به آن وابسته است.
محققان دریافتند، چرخه طبیعی آب شامل ورود آب باران و ذوب برف به رودخانه‌های متصل به اقیانوس و تبخیر دوباره آن است و این چرخه همچنان ادامه دارد، اما در این چرخه انسان‌ها نیز مداخله اساسی دارند و نتایج نشان می‌دهد که انسان مسئول اکثر تنوع ذخیره‌سازی فصلی آب سطحی بر روی زمین است و اگر مخازن مدیریت‌شده انسانی تنها درصد کمی از آب‌های زمین را تشکیل دهند، بازهم این مخازن ۵۷ درصد از تنوع فصلی در سطح آب را شامل می‌شوند.
این بررسی بر داده‌های ماهواره ردیابی یخ ناسا یعنی ماهواره یخ، ابر و ارتفاع از سطح زمین متمرکز بود و ردیابی تغییرات در ضخامت و ارتفاع صفحات یخ در سراسر جهان هدف اصلی ماموریت این ماهواره است و اندازه‌گیری‌ها با استفاده از ارتفاع سنج لیزر انجام و ارتفاع آن با دقت ۲۵ میلی‌متر محاسبه می‌شود.
محققان از بررسی داده‌های ماهواره‌ای برای بررسی سطح آب دریاچه‌های قطب شمال استفاده و با استفاده از داده‌های محققین در زمینه برآورد آب از سراسر کره زمین سطح دریاچه‌ها را بررسی کرده و معتقدند ارتفاع سنج لیزری وضوح بسیار بیشتری نسبت به ابزار‌های اندازه‌گیری سطح آب در گذشته دارد و جمع‌آوری مجموعه داده‌های بیشتر از حوضچه‌ها و مخازن کوچک را امکان‌پذیر می‌کند.
با ماهواره‌های قدیمی‌تر در یک منطقه وسیع باید مشاهدات را فقط به بزرگترین دریاچه‌های جهان محدود کرد، اما با ماهواره می‌توانیم سطح دریاچه‌های کوچک را که قبلا نمی‌توانستیم به آن‌ها نزدیک شویم را بررسی کنیم و برای درک پویایی جهانی آب این موضوع حائز اهمیت است، زیرا اکثر دریاچه‌ها و مخازن بسیار کوچک هستند.
این ماهواره از اکتبر ۲۰۱۸ تا جولای ۲۰۲۰ سطح آب فصلی را در بیش از ۲۲۷ هزار دریاچه، استخر و مخزن اندازه‌گیری کرد. اندازه ابعاد آب از دریاچه‌های بزرگ تا استخر‌هایی با مساحت کمتر از یک دهم مایل مربع بود.
نتایج بررسی نشان داد، مخازن مدیریت‌شده توسط انسان ۸۶ متر تغییر، در حالی که دریاچه‌ها و استخر‌های طبیعی به طور فصلی به طور متوسط ۲۲ متر تغییر می‌کنند و این بدان معناست که مخازن در مقایسه با دریاچه‌های طبیعی ۵۷ درصد از تغییرات کل سطح آب را تشکیل می‌دهند.
در مناطق خشک مانند خاورمیانه، غرب آمریکا، هند و آفریقای جنوبی که تنوع فصلی منتسب به فعالیت انسانی بیش از ۹۰ درصد است، تاثیر انسان در ذخیره آب بیشتر بود.
به گفته محققان بررسی آن‌ها برای ردیابی چرخه آب جهانی یک مبنای اساسی فراهم می‌کند، زیرا تغییرات آب وهوا و رشد جمعیت فشار‌های جدیدی را بر منابع آب شیرین وارد خواهد کرد. در سراسر کره زمین درباره اتفاقات آب ایده بسیار بهتری خواهیم داشت و این مورد برای امنیت، توافق‌نامه‌های فرامرزی آب، پیش‌بینی آینده محصولات و موارد دیگر تاثیراتی خواهد داشت و ما در لبه درک جدیدی از هیدرولوژی سیاره خود هستیم.
گرمایش جهانی همراه با رشد بالای جمعیت منجر به افزایش فشار دسترسی به منابع، بیش از همیشه شده و این بین، هیچ منبعی مهم‌تر از آب نیست.
غییرات اقلیمی تاثیر قابل توجهی بر دسترسی به آب شیرین داشته و منجر به بحران آب شیرین جهانی شده که اثرات آن در مناطق خشک و نیمه خشک مانند خاورمیانه و شمال آفریقا شدیدتر بوده است.
در منطقه‌ای چنین ناپایدار، دسترسی به منابع آب مشترک به طور روز افزون به یک منبع جدید تنش تبدیل می‌شود. این که آیا همکاری یا منازعه مشخص کننده چگونگی مواجهه منطقه با این مسئله است، احتمالا وابسته به شدت تغییرات اقلیمی خواهد بود.
اگرچه کمبود آب موضوع اصلی سازمان محیط زیست است و حتی ممکن است عامل اصلی برای تعارض نباشد، اما می‌تواند با سایر عواملی که باعث ایجاد روابط پر تنش می‌شود، ترکیب شود. به عنوان نمونه اتحادیه اروپا در دستورالعمل «تغییرات آب و هوایی و امنیت بین المللی» از تغییرات اقلیمی به عنوان «ضریب تهدیدی که تنش و بی ثباتی موجود را تشدید می‌کند» نام برد.
علی مریدی، مدیرکل دفترحفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست ، اظهار داشت: اگر حجم مخازن زیرزمینی به شدت کاهش یابد، لایه‌های خاک می‌شکنند و آب دیگر نمی‌تواند به لایه‌های پایینی زمین رسوب کند، در نتیجه مخازن آبی کم کم تخلیه شده و ممکن است سفره‌های زیرزمینی برای همیشه از بین بروند یا راه‌های نفوذ آب‌های زیرزمینی بسته شده و به تبع آن قنات‌ها کم کم خشک می‌شوند و از این رو بخش کشاورزی با مشکلات جدی مواجه می‌شود.
تقی‌زاده خامسی معاون آب و آبفای وزیر نیرو معتقد است دو مانع دیگر هم بر سر راه مدیریت منابع آب ایران وجود دارد؛ «نامتوازن بودن استقرار جمعیت» و «تغییرات اقلیم». به اعتقاد معاون وزیر نیرو به دلیل اینکه ۴۵ درصد از جمعیت کشور در مکان‌هایی زندگی می‌کنند که دسترسی کمتری به آب دارند، یا باید آب شرب را در داخل حوضه‌ها جابه‌جا کرد و یا از حوضه‌های دیگر آب را به این بخش‌ها انتقال داد. این موضوع محدودیت‌هایی در مدیریت منابع آب کشور ایجاد کرده که در اصطلاح به پراکندگی نامتوازن جمعیت شناخته می‌شود.
مانع سوم مدیریت منابع آب، تغییرات اقلیم است. ایران به تدریج وارد تغییرات اقلیم شده و آثار آن هم مشاهده می‌شود. نمونه آن بارندگی‌های امسال است، طبق ارزیابی‌ها استان‌هایی که تا پیش از این کم‌بارش بوده‌اند، امسال آسمان‌هایی ابری و پربارش داشته‌اند.
برای مثال استان هرمزگان چند برابر سال‌های آبی گذشته و دوره متوسط بارش‌ها را ثبت کرده است. در آن‌سو استان‌های آذربایجان‌شرقی و غربی که در طول سال‌های گذشته در جمع استان‌های پربارش جانمایی شده بودند، امسال با کمترین میزان ریزش‌های جوی در مقایسه با دوره‌های متوسط و بلندمدت مواجه شده‌اند.