مدیریت زیست بومی برای بهبود شرایط تالاب ها

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با تاکید بر اینکه مدیریت زیست‌بومی یا اکوسیستمی راه نجات تالاب‌ها است، گفت: اگر تصمیم‌گیران و جوامع محلی از ارزش‌ و کارکرد تالاب‌ها آگاه شوند و مدیریت پایدار را در پیش بگیرند، شرایط این اکوسیستم‌های آبی بهتر خواهد شد.

به گزارش ایرنا، علی ارواحی افزود: مدیریت اکوسیستمی راهبردی برای مدیریت جامع زمین، آب و منابع زیستی است که حفاظت، پایداری و بهره برداری خردمندانه را به همراه دارد.

وی عنوان کرد: در مدیریت اکوسیستمی مردم و حیات آنها در مرکز تصمیم گیری مدیریت و حفاظت قرار می گیرد و به همین دلیل این رویکرد تفاوت عمده ای با روش های سنتی حفاظت دارد و اگر این نگاه در مولفه های کلیدی طرح های مدیریتی دخالت داده شوند از مدیریت پایدار تالاب ها حمایت می شود.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران اظهار داشت: در ایران ۱۴۳ تالاب مهم با وسعتی حدود سه میلیون هکتار وجود دارد که از این تعداد ۲۵ تالاب در رامسر سایت ثبت شده اند؛ همچنین ۴۰ درصد تالاب های با ارزش بین المللی خاورمیانه در ایران قرار دارد و از  ۱۴ ذخیره‌گاه زیست کره در ایران، پنج مورد زیست بوم های تالابی است که این نشان از اهمیت تالاب ها و حفاظت از آنها دارد.

ارواحی خاطرنشان کرد: اما در چند سال گذشته تالاب ها با مشکلات زیادی مواجه شده اند که تعداد زیادی از این اکوسیستم های ارزشمند را خطر خشکی و نابودی مواجه کرده که بطور قطع اگر اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست و طرح حفاظت از تالاب های ایران نبود امروز با تعداد بسیار زیادی از تالاب های خشک مواجه بودیم.

وی گفت: توسعه ناپایدار، الگوی ناپایدار معیشت و فقدان رویکردهای جامع نگر در مدیریت حوضه آبریز تالاب ها، مدیریت نامناسب منابع آب و رقابت تالاب ها با سایر کاربری ها برای بهره برداری از منابع آبی، تغییرات اقلیمی، خشکسالی های پیاپی و فقدان برنامه سازگاری با تغییرات اقلیمی و مدیریت نامناسب ریسک خشکسالی، تغییرات کاربری اراضی در سطح حوضه آبریز – حاشیه و درون تالاب ها، تخلیه فاضلاب های شهری، صنعتی و کشاورزی بدون تصفیه مناسب، بالا بودن میزان رسوبات جریان آبهای سطحی، ورود گونه های غیربومی یا مهاجم و از بین رفتن گونه های بومی برخی از مهمترین مشکلات تالاب ها است.

وی به روند تحول رویکردهای حفاظتی تالاب ها در چند دهه گذشته اشاره کرد و گفت: ابتدا اعتقاد بر این بود که نیازی به حفاظت از تالاب ها نیست و توسعه باید اولویت باشد، در سال های ۱۹۴۰ تا ۱۹۶۰ این دیدگاه تغییر کرد و اعتقاد بر این شد که باید جلوی توسعه را گرفت و صرفا حفاظت کرد اما در سال های ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ نگاه متفاوتی شکل گرفت و دست اندارکاران به این نتیجه رسیدند که باید تعادل توسعه و حفاظت با هم صورت گیرد، یعنی توسعه و حفاظت در کنار هم پیش روند که به مرور مدیریت زیست بومی شکل گرفت.

ارواحی گفت: بر این اساس در قانون برنامه چهارم توسعه ( ۱۳۸۷ -۱۳۸۳) ماده ۶۷، بند الف- برنامه مدیریت زیست بومی در زیست بوم های حساس تهیه و اجرا شد که اصول رویکرد زیست بومی شامل حفاظت از زیست بوم ها در محدوده کارکرد آنها، جلب مشارکت تمام دست اندرکاران همراه با تسهیم منافع، حفاظت از منابع زیستی، یک انتخاب اجتماعی، مقیاس حوضه آبریز همراه با بررسی اثرات توسعه در حوضه های مجاور، تمرکز زدایی با استفاده از مدیریت مشارکتی ( برنامه ریزی از پایین به بالا) و بکارگیری تمامی اشکال اطلاعات مرتبط شامل علمی، بومی و دانش، نوآوری ها و تجارب محلی تعیین شد.

وی افزود: بعد از آن گام هایی برای استقرار رویکرد زیست بومی برداشته شد که اجرای برنامه های مدیریت و پایش و ارزیابی مداوم، فعال سازی ساختارهای بین بخشی مدیریت تالاب ها بمنظور اجرای برنامه های مدیریتی، تصویب و ابلاغ برنامه مدیریت توسط بالاترین مرجع حاکمیتی، تدوین برنامه مدیریت جامع تالاب با مشارکت تمام ذینفعان و تحلیل ذینفعان، ظرفیت سازی و جلب مشارکت عمومی برخی از این گام ها است.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران گفت: بعد از آن حرکت به سوی رویکرد زیست بومی در دو جنبه رویکرد زیست بومی ( جامع نگر) و رویکرد سنتی آغاز شد که در آنها بخش های گوناگون همچون مدیریت تمام اکوسیستم از جمله مناطق حفاظت شده، حفظ کارکردهای اکوسیستم، توجه به مسایل اجتماعی و به اشتراک گذاشتن منافع، تعادل بین حفاظت و بهره برداری خردمندانه و پایدار، مدیریت غیرمتمرکز ، گونه های حفاظت شده، عدم توجه به مسایل اجتماعی و حفظ وضع موجود لحاظ شد.

وی اظهار داشت: به مرور جایگاه حقوقی و مقررات ملی تالاب ها ارتقاء یافت به طوری که آیین نامه نحوه حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب های کشور در ۱۳۹۴ تصویب شد که در ماده ۵ آن سازمان محیط زیست مکلف است در چارچوب راهبردها و برنامه عمل ملی حفاظت و احیاء تالاب ها، برنامه مدیریت زیست بومی تالاب ها را با اولویت تالاب های بحرانی و خسارت دیده با مشارکت وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی و سایر ذینفعان در مدت دو سال از تاریخ ابلاغ راهبردها و برنامه عمل ملی حفاظت و احیاء تالاب ها تهیه و اجرا کند که این کار انجام شده است.

ارواحی عنوان کرد: بر این اساس مدیریت یکپارچه تالاب های کشور شکل گرفت که در راستای آن تدوین و اجرای برنامه مدیریت جامع برای ۳۴ تالاب کشور، همراه با فعال سازی سیستم مدیریت فرابخشی ایجاد شد که طبق آن برنامه حفاظت از تالاب ها شکل گرفت.

وی خاطرنشان کرد : در این راستا برنامه حفاظت ۱۸ تالاب از جمله تالاب های پریشان، شادگان، ارومیه، قره قشلاق، قوریگل، میقان، چغاخور، زریوار، هامون، بختگان، آلاگل، گاوخونی، نوروزلو، سولدوز، کانی برازان، حرای میناب، نئور و گندمان مصوب شد و در حال اجرا است ، دو تالاب گواتر و حله در انتظار تصویب و ۱۲ تالاب جازموریان، کشف رود، جاجرود، پل دختر، بیشه دالان، خورخوران، رود گز، مهارلو، کافتر، آق گل، امیر کالیه و مند دیر نخیلو در دست تدوین است.

ارواحی با اشاره به حقابه تالاب ها گفت: بر اساس ماده ۲ قانون حفاظت و احیای تالاب، سازمان محیط زیست مکلف است نیاز آبی محیط زیستی تالاب ها را تعیین و وزارت نیرو نیز مکلف است ضمن تدوین و اجرای برنامه مدون نسبت به تخصیص و تامین حقابه اقدام کند که تاکنون نیاز آبی ۳۸ تالاب و رودخانه تعیین شده است، شاید در این میان حقابه برخی از آنها تامین نشده است اما تلاش ما برای حفاظت و پایداری هر چه بهتر تالاب ها ادامه دارد.