نمایش ۴ تک اثر موزه ای در زیرگذر چهارراه ولیعصر

به گزارش علم و فناوری آوای جامعه ، چهار تک اثر موزه ملی علوم و فناوری با هدف معرفی فناوری‌های بومی ایران با همکاری معاونت فرهنگی اجتماعی مترو تهران در زیرگذر چهارراه ولیعصر به نمایش درآمد.

این تک اثرها شامل: پیل اشکانی، اسطرلاب، کأس‌العدل و ترازها است که به مدت ۲ ماه در ماه‌های شهریور و مهر ۹۸ در «نگاه خانه» زیرگذر چهارراه ولیعصر به نمایش عموم گذاشته شده است. در ادامه توضیح مختصری درباره این چهار اثر قابل مشاهده است:

پیل اشکانی: در سال ۱۳۳۶ خورشیدی باستان شناس آلمانی ویلهلم کونیگ( Wilhelm Konig) و همکارانش در نزدیکی تیسفون، در محلی به نام خیوت ربوعه، ابزارهایی از دوران اشکانیان یافتند. پس از بررسی این یافته- ها کونیگ حدس زد که این یافته ها می بایست بخش‌هایی ازپیل‌های الکتریکی باشند که به دست ایرانیان در دوران اشکانیان ساخته و بکار برده می‌شدند. او این ابزار را باتری بغداد (Baghdad battery) نامید.

اسطرلاب: اسطرلاب را باید مشهورترین و پرکاربردترین ابزار علمی بشر ادوار میانه، چه در غرب و چه در شرق دانست که از دو کلمه یونانی، اسطر و لاب به معنای ستاره‌یاب و یا آیینه‌یاب حاصل شده است. اگر چه ابداع این دستگاه و نام‌گذاری آن کار یونانیان بود، ولی تکامل و گسترش آن به دست اخترشناسان مسلمان صورت پذیرفته است و آن‌ را برای‌ اندازه‌گیری‌ مختصات اجرام سماوی، طول و قوس روز و شب، زمان وقوع پدیده‌های نجومی مانند کسوف و خسوف، رویت اهلّۀ ماه و… مورد استفاده‌ قرار می‌داده‌ است‌. لازم به ذکر است که اسطرلاب نه فقط ابزاری صرفاً ریاضی و نجومی بلکه اثری هنری نیز محسوب می‌شود.

کأس‌العدل: یکی از طرح‎های مکانیکی پسران موسی بن شاکر (معروف به بنوموسی) متعلـق به قرن سـوم هجری دستگاه ساده‌ای است که کأس العدل نامیده می‎شود. دستگاه متشکل از جامی است که درون آن لولۀ نسبتاً باریکی وجود دارد که یک سر لوله در داخل جام قرار گرفته و انتهای دیگر آن از کف جام بیرون آمده است؛ روی این لولـه، کلاهکی به صورت لوله معکوس، به عنوان سرپوش قرار گرفته است. کارکرد آن به این صورت است که اگر آب به درون جام ریخته شود، تا زمانی که مایع به لبۀ بالایی لولۀ درونی برسد، آبی از آن خارج نمی‎شود.

چنانچه مقدار دیگری آب افزوده شود، مایع داخل جام از لبۀ بالایی لولۀ درونی سرازیر شده و در نتیجه یک جریان دائمی حرکت مایع به وجود می‎آید. حرکت آب در مسیر بین دو لوله به دلیل اختلاف فشار هوای زیر کلاهک، تولید مکش و فشار جو در لولۀ درونی ناشی از وزن سیال است.

ترازها: ابوبکر محمد کرجی ریاضی‎دان بزرگ و برجسته نیمه دوم قرن چهارم و اوایل قرن پنجم، کتاب «انباط المیاه الخفیه» را درباره استخراج آب‎های پنهانی نوشته است. وی احتمالا نخستین کسی است که نقشه‎برداری زمینی را مطرح کرده است. او برای هدایت راستا و شیب کف قنات روش‎هایی ارائه کرده که از نظر اصول ریاضی درست منطبق بر آن چیزی است که امروزه در نقشه‎برداری‌های زیرزمینی انجام می‌شود. درکتاب استخراج آب‎های پنهانی کرجی دو دسته تراز معرفی می‎شود:

دسته اول ترازهای سنتی که در زمان کرجی مورد استفاده بوده است. مانند: تراز شاقولی، تراز آبی لوله ای دوسر باز، تراز آبی لوله ای دو سر بسته و تراز شاهینی.

و دسته دوم مجموعه ترازهایی که کرجی اختراع کرده و به کار برده است. مانند: تراز شاقولی مدرج با صفحه مربع، تراز شاقولی مدرج با صفحه نیم دایره، تراز دوربینی.